Soygun, tecavüz, cinayet, terör gibi faili meçhul olayların aydınlatılabilmesi için Türkiye’de de adli hipnozdan yararlanılmasını gerekiyor.
Hipnoz çok uzun zaman önce olmuş ve hala aydınlatılamamış vakalarda da çok işe yarıyor.Gelişmiş ülkelerde polisin görgü tanıklarının ifadesini alırken sık sık hipnozdan faydalanıyor.
“Hipnozla ifade uygulaması hafızayı dinamik hale getirerek görgü tanıklarının yaşadıkları olayları daha iyi hatırlamalarını sağlıyor. Hipnoz, görgü tanığının ayrıntılara odaklanmasına yardımcı oluyor.
Türkiye’de de hipnozun adli soruşturmalarda kullanılması gerektiği görüşündeyim. Bu teknikten yeterince faydalanıldığı takdirde farklı ve güzel sonuçlar alındığı görülecektir.”
Teksas, görgü tanıklarının ifade vermeden önce hipnoz edilmesine izinverilen 22 Amerikan eyaletinden biri. Hipnoz destekçileri bu uygulamanın hafızayı dinamik hale getirerek görgü tanıklarının yaşadıkları olayları daha iyi hatırlamalarını sağladığını söylerken, karşı çıkanlarsa hipnoz altında kişinin yanlış bilgilerinin daha da pekişebileceğini söylüyorlar.
Teksas Polisi Görgü Tanıklarının İfadesini Alırken Hipnozdan Faydalanıyor
Teksas’ın Amarillo kentinde, yüzü maskeli bir soyguncu bir bankayı basıp, 257,000 dolarla ortadan kaybolduğunda, Teksas Polisi soyguncunun yakalanmasına yönelik başlattığı soruşturmada tartışmalı bir soruşturma tekniği olan adli hipnoz yardımıyla soyguncunun eşkalini tespit etti.
Mayıs 2013 yılında gerçekleşen olayda Teksas Rangers olarak bilinen Teksas Polisi First Bank Southwest’in Amarillo şubesini soyduktan sonra kaçan hırsızın kaçtığı anı gören iki görgü tanığını hipnoz etti. Polis, bu sayede zanlıya ait bir robot resim çizebildi ve Gabriel Tenorio isimli zanlı tutuklandı. Daha sonra suçunu itiraf eden Tenorio12 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Amarillo Polis Şefi Yardımcısı Perry Gilmore hipnozun görgü tanıklarının hafızalarını tazelemek ve daha dinamik hale getirmek için kullanıldığını söyledi.
Gilmore, “Hipnoz çoğu zaman görgü tanığının ayrıntılara odaklanmasına yardımcı olur,” dedi.
Adli soruşturmalarda hipnozdan yararlanma konusuna şüpheyle bakanlar ise hipnoz altındayken insanlar telkine daha açık olduğu için hipnozun ayrıca yanlış bilgileri pekiştirebileceğini iddia ediyorlar.
New York’taki Binghamton Üniversitesi’nden psikoloji profesörü Steven Lynn tarafından yapılan bir araştırmaya göre, Teksas ve diğer 21 eyalette görgü tanıklarının hafızalarını yenilemek için mahkemede ifade vermeden önce hipnoz edilmelerine izin veriliyor. Teksas Kamu Güvenliği Dairesi’nin verdiği bilgiye göre, Teksas Polisi 2009 yılından beri görgü tanıklarının ifadesini almada tam 66 kez hipnozdan faydalanmış. Teksas’taki birçok kolluk birimleri hipnoz kullanımlarıyla ilgili bir istatistik tutmuyorlar.
Bu eyaletlerde polis ifade alımı sırasında yıllardan beri hipnoz tekniğini kullanıyor. Her ne kadar sosyal bilimciler arasında hipnoz tekniğinin görgü tanıklarının hafızalarını güçlendirmeye yönelik kullanımı hakkında bir fikir ayrılığı olsa da, bu konu toplumdaki ilgili sivil toplum örgütlerinin pek ilgisini çekmemişe benziyor. Örneğin, Teksas’taki Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği (ACLU) adli soruşturmalarda hipnozun kullanımı hakkında herhangi bir çalışmalarının olmadığını açıkladı. Nörolojik bilim ve adli soruşturmalar üzerine disiplinlerarası araştırmalar yapan bir network olan Vanderbilt Üniversitesi’ndeki Mac Arthur Hukuk ve Nörolojik Bilim Araştırma Ağı da benzer bir açıklama yaptı.
Teksas’ta polis hipnozu 1989 yılında Texarkana Temyiz Mahkemesi’nde görülen ve Robert Zani davası olarak bilinen dava sonunda belirlenmiş kurallar çerçevesinde bilgi toplamak ve kanıtları birbirleriyle desteklemek amacıyla kullanıyor.
Hipnoz yardımıyla görülen dava sonucunda, Zani Kuzey Austin bölgesinde 1967 yılında gerçekleşen bir mağaza çalışanı cinayetinden mahkum oldu.
Mahkeme belgelerine göre, Teksas Polisi’nden Carl Weathers bir görgü tanığını cinayetin üzerinden 13 yıl sonra hipnoz etti. Hipnoz seansından önce görgü tanığı beyaz, erkek zanlının eşkaliyle ilgili sadece genel bir tasvir yapmıştı. Hipnoz sırasında ise daha ayrıntılı bir eşkal verebildi. Sonrasında, kendisine gösterilen birçok fotoğraf arasından Zani’nin fotoğrafını seçti. Zani, 1981 yılında mahkum edildi ve 99 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Temyiz Mahkemesi kararında ilgili polis protokollerine uyulması şartıyla görgü tanıklarından “hipnozla – desteklenmiş ifade” alımının mahkemece kabul edilir olduğunu belirtti. Bu protokollere göre, hipnotistin hipnoz seansını kaydetmesi, soruşturma hakkında mümkün olduğunca az bilgiye sahip olması ve görgü tanığınabelli bir cevaba yönlendiren sorular sormaması gerekiyor.
Austin’de bir ceza hukuku avukatı olan ve Zani davasında savcı olarak görev yapmış olan Joe Turner insanların bir gevşeme ve rahatlama tekniği yardımıyla hafızalarını daha iyi kullanabilmelerinin kanıtlanmış bir şey olduğunu söyledi.
Teksas’ta adli soruşturmalarda görev alan hipnotistlerin Teksas Yasaları Uygulama Komisyonu tarafından sertifikalandırılmış olmaları zorunlu. Bu sertifikayı almak için hipnotistlerin 50 saatlik bir kurs alıp sonrasında yapılacak sınavı geçmeleri gerekiyor. Komisyon kayıtlarına göre sertifikalandırmanın zorunlu hale getirildiği 1987 yılından beri, 858 polis adli hipnoz sertifikası almış. Geçtiğimiz iki yıl içinde de dört polis bu sertifikayı almış. 2013 yılının Ekim ayında ise, Komisyon adli soruşturmalarda görev alan sertifikalı hipnotistlerin bilgilerini canlı tutmaya yönelik her iki yılda bir yeniden kurs almalarını zorunlu hale getirmiş.
Lisanslı bir adli hipnotist olan, ayrıca Teksas Kamu Güvenliği Dairesi’nde 32 yıl çalıştıktan sonra emekli olan Marx Howell adli soruşturmalarda hipnozdan faydalanmanın tartışmalı bir konu olduğunu çünkü hipnozun kötü amaçlar için kullanılabileceğini söyledi. Fakat, Howell’e göre Zani davasında oluşturulmuş kurallar ve tedbirler hipnozun kötü amaçlar için kullanımını engelliyor.
Howell, “Ne zaman hipnoz tekniğini kullansanız, mutlaka size itiraz edenler olacaktır. İlk olarak bu tekniği kullanmana gerek yoktu diyecekler, sonra standartlara uygun yapmadığınızı söyleyecekler, sonra da sizin hipnoz yapmak için bu alanda gerekli beceri ve yetkinliğe sahip olmadığınızı iddia edecekler,” dedi.
Adli hipnoz seansları her zaman başarı hikayeleriyle bitmiyor. Texas Polisi 2013 yılında Howell’den Kaufman’da bir avukat, eşi ve bir savcının cinayetini gören bir görgü tanığını hipnoz etmesini istedi. Bu vakada hipnoz zanlının ortaya çıkarılmasında yardımcı olmadı, bir şüphelinin kimliği başka yöntemler kullanılarak tespit edildi.
Ohio State Üniversitesi’nden psikoloji profesörü Joseph Green, hipnozun bir hafıza-yenileme tekniği olarak kullanılmasının etkinliği hakkında şüphelerinin olduğunu söyledi.
Green, bazı eyaletlerde adli hipnoz kullanımıyla ilgili istisnaların olduğunu ve bazen hipnoz altında verilen bilginin mahkemece kabul edilmediğini ifade etti.
Green: “Hafıza üretken değil, yeniden yapılandırıcıdır. Meydana gelen olayları bir ses kayıt cihazı gibi kelime kelime kaydetmez, daha çok parçalar ve bölümler halinde kaydeder,” dedi.
Profesör Markman ise hipnozun kişinin telkine duyarlılığını arttırdığını söyledi.
Markman, “Birini hipnoz ettiğinizde gerçekte yaptığınız onu rahatlatarak kişideki bazı hareketleri engellemeye yönelik doğal eğilimi en aza indirgemek ve bu sayede ona söylediğiniz şeyi yaptırmaktır,” dedi.
Gilmore’sa hipnozun adli soruşturmalarda daha çok kullanılması gerektiğini görüşünde.
“Hipnoz adli soruşturmalarda bazı aşırı derecede güzel sonuçlar almamıza yardımcı oldu. Ben bu teknikten adli soruşturmalarda yeterince faydalanılmadığını düşünüyorum,” dedi.
2010 yılından beri sertifikalı adli hipnotist olarak görev yapan, Texas Polis Amirliği’nden Wende Wakeman ise soruşturmalarda hipnozdan faydalanmanın polisin genelde ilk tercihi olmadığını söyledi.
Wakeman, hipnozun çok uzun zaman önce olmuş ve hala aydınlatılamamış vakalarda da çok işe yaradığını belirtti.
Wakeman, “Bu tür olayları aydınlatmak için yapılması gereken her şeyi yapıp, hala sonuç alamadıysak, bazen hipnoz tekniğine başvuruyoruz,” dedi.
