Etnik dini bir topluluğa ve bu toplulukların Zerdüştlük ve eski Mezopotamya dinlerinden bir dini inanca verilen ada Ezidi veya Yezidi denir.
Tarihte yezidiler, Asurluların bir parçası olan Irak’ın Ninova bölgesinde yaşamaktadırlar. Yezidi toplulukları genelde Gürcistan, Ermenistan, Suriye ve Türkiye gibi ülkelerde yaşamışlardır. Özellikle son dönemde Almanya başta olmak üzere Avrupa ülkelerine göç etmeye başlamışlardır.
800 bin civarında olduğu tahmin edilen Yezidilerin özellikle İran. Ermenistan, Gürcistan, Suriye ve Türkiye’de cemaatleri vardır. İsveç ve Almanya’da da çok fazla sayıda göçmen Yezidi yaşamaktadır. Bilimsel araştırmalara göre sayıları dünya genelinde çok daha fazladır.
Ezidi kelimesinin, Ezidilerin tanrısı olan Azda kelimesinden türetildiği iddia ediliyor. Kürtçe de tanrı kelimesinin karşılığı “Wweda” ve “Ezda”dır. Kelime anlamları ise var eden – veren demektir. Xweda var olan anlamı taşımaktadır.
Önceki ilahi dinlerde anlatılan Yezidiliğin, Düşmüş Melek yaratıcının buyruğuna rağmen saygı göstermeyip insan karşısında eğilmemesi, aslında ne kadar asil olduğunun Evren’e ispatıdır. Girdiği bu manevi sınavı başarı ile geçip dünya işlerinin ve tüm insanlığın başına geçme hakkını kazanmış diye düşünülür.
Diğer dinlere göre Düşmüş Melek’in sahip olduğu özellikler farklıdır. Yezidi inancına göre tanrı dünya’nın sürdürücüsü değil sadece yaratıcısıdır. Düşmüş Melek tanrısal iradenin vücut bulması için yaratıcılık rolü üstlenmiştir. Tavus kuşu olarak adlandırılan Düşmüş Melek, Tavus Kuşu ile simgelenir.
Tanrıya isyan etmiş ceza olarak 40 bin sene yanmış, sonunda döktüğü göz yaşları ateşi söndürmüştür. Gururlu bir melektir ve artık tanrıyla barışıktır. Düşmüş Melek, yangın çıkaran ve yemek pişiren ateş gibi Dünya hem kötü hem de iyidir.
Yezidiler için Melek Taus affedilmiş şeytan ve aynı zamanda en güçlü melektir. Melek Taus ismi mukaddes olduğundan telafuz etmek yasaktır. Tanrı aslında özünde iyi olduğundan onun gönlünü kazanmak için ibadet etmek gerekmez. İbadetin tanrıya değil içi kötülüklerle dolu olana, taus’a yapılması ile kötülüğün en büyük kaynağından korunulur. Melek Taus bu anlamda kötülük ve iyiliğin kaynağıdır. Sonradan hesap verilecek bir ahiret inancı gibi bir yerin varlığı söz konusu değildir.
İnsanın yaşayışına ve inanışına göre Dünya, Cehennem’e de Cennet’e de dönüşebilir. Tanrının Dünya’daki gölgesi ve bütün bu işlerin denetleyicisi Melek Taus’tur.
Melek Taus inancı, Zerdüştlük ve Mitraism’den etkilenmiştir. Yezidiler halen günümüzde geleneklerine bağlı, oldukça kapalı olarak kültürlerinin devam ettirmektedirler.
Yaradılış Nasıl Olmuştur?
Tanrı Azda kendi ateşinden Melek Taus’u yaratıp ona Dünya’yı ve insanı yaratma görevini vermiştir. Yaradılış işlerinde Melek Taus’a yardımcı olacak 6 melek daha yaratmıştır. Tanrı Azda’nın verdiği güç ve buyruk ile kadın ile erkeği ve evreni ayak işlerini görmesi amaçlı 4 cin yaratmıştır. Melek Taus’un yarattığı 2 insandan toplam 80 çocuk dünyaya gelir. Sonrasında bu iki insanın ideal insan konusunda anlaşamayıp kavga ederler ve bu sınavdan geçirilmemelerine karar verilir. İkiside düşüncelerini ve ruhlarını ayrı ayrı küplere doldurup ağzını kapatırlar. 40 gün sonra küpler açılır ve erkek olanın küpünden Şahid Bin Car adında güzel bir genç, kadının küpünden ise çiyanlar, sürüngenler, akrepler çıkar.
Erkek 80 çocuğu ile ilgilenmeyip sadece Şahid Bin Car’ı sever olur. Bu sevgi 80 çocuk ve kadın arasında kıskançlık ve nefrete neden olur. Şahid Bin Car’ı öldürmeye karar verirler. Harşeyi bilen ve duyan Melek Taus’u hesaba katmamışlardır. Kadın suikast için bir parola belirler ve çocuklara söyler. Melek Taus ise 4 cine gece çocukların ağızlarına üflemesi konusunda emir verir. Sabah uyandıkların 80 farklı dil konuşulmaktadır ve hiç birisi parolayı anlayamaz. Melek Taus sayasinde Şahid Bin Car kurtulmuş olur.
Şahid Bin Car’a dişi bir melek gönderir ve bu melekten olan çocuklar, Yezidilerin atalarını oluşturur. Diğer 80 çocuktan Dünya’ya gelenler ise insanları oluştururlar.
Kendilerine Azday Halkı adını veren Yezidiler’in inançları arasında şu esaslar vardır;
Dünya sonsuzdur, Dünya’yı yaratan tanrı onu asla yıkamaz.
Günde üç defa güneşe dönülerek ibadet edilir.
Tabiatın korunması ve tabiata saygı esastır.
Çarşamba günü, Melek Tavus ve ilk iki insanın yaratıldığı gün olup Şahid Bin Car’ın meydana geldiği gün olduğundan dinlenme günüdür.
Şahid Bin Car’ın soyundan gelenler Yezidilerdir. Sonradan yezidi olmak mümkün değildir.
Mukaddes ağaçlara tapılır.
Kadınların saçlarını kesmesine müsaade yoktur.
Şeytan’ın adını telaffuz etmek, onun adını hatırlatan Kitan, mel’un, na’l, Şar, Şat gibi kelimeleri anmak, bu isim mukaddes olduğundan haramdır.
Nisan ayında evlenilmez.
Çok mukaddes bir renk olduğundan lacivert renkli elbiseler giyilmez.
Bal kabağı, marul ve ceylan eti yenmez.
Şeyhler, pîrler ve müritlerden oluşan üç kastlı hierarşileri olup ancak kast dahilinde evlenilebilir.
Üst kasta mensup olanlar çok eşli evlenebilir.
Şeyhlere para verilir.
Başka din mensubuyla evlenen “aforoz” edilir, hatta öldürülür.
Heft Sirr adı verilen “Yedi Sır” Şeyh Şems ed-Dîn, Şeyh Fahr ed-Dîn, Şeyh Sacâdîn, Şeyh Nâsir ed-Dîn, Şeyh Hesen, Şeyh Adî ve Melek Taus’tan ibarettir.
Mitraizm’de olduğu gibi boğa kurban edilir.
Vaftiz yapılır.
Reenkarnasyon vardır.
Kutsal Kitapları
Söylenenlere göre Yezidilerin iki kutsal kitabı vardır;
Meshaf Reş
Yezidilerin mitolojisini anlatan bir eser 15. Yüzyılda yazıldığı ortaya sürülmüştür. Yezidilerin yapmasının yasak olduğu şeyler kitabın sonunda belirtilir.
Kitab El Celve
Yezidileri bilgilendiren daha geniş bir zamanda yazılan bir kitaptır. Kitabın sadece Yezidiler tarafından okunması gerektiği yabancıların eline geçmemesi gerektiği yazmaktadır.
