Saint-Benoît Fransız Lisesi 10’nuncu sınıfta okuduğum yıllar olmalı. Öğleden sonra okul çıkışı eve dönerken Karaköy’den Eminönü’ne yürür, Üsküdar vapuruna binerdik. Karaköy’den Eminönü’ne giderken doğal olarak Galata Köprüsü’nden geçilirdi.
Köprü altında kitap sergileyen yerler vardı; önünde durur, kitaplara bakmadan edemezdik. Murat Sertoğlu’nun Güven Basım ve Yayınevi tarafından 1955’de yayınlanan “Mustafa Sagir” adlı ilginç kitabı,o günlerin bir anısı olarak halen elimdedir. Dediğim yıl 1966 olsa, 1955 basımlı kitap bizim için bir hayli eski sayılırdı. Çok ilgimi çekmişti. İstiklâl Savaşımızda görev alan babamdan da çok şey dinlemişimdir bu konuda.Mustafa Sagir olayı Prof. Esat Arslan, Feridun Kandemir, Yaşar Akyol, Sabiha Gökçen, 2009’da Derlem Yayınları’nca Sabahattin Özel imzasıyla okuyucuya sunulmuştur.
Mustafa Sagir olayı Cumhuriyetimizin kuruluş aşaması içinde ilginç bir olaydır.Tam bağımsızlık ve özgürlük mücadelesini büyük fedakârlıklar, yokluklar, mahrumiyetler içinde yürüten Türk ulusunun bu mücadelesine akıl erdiremeyen,bu kutsal mücadelenin ardında yatan vatan bütünlüğü felsefesini idrak edemeyen bedbahtlar olmuştur.Önce sarayın emri ile verilen fetvalar, yer yer baş gösteren isyan hareketleri, ordumuzu daha doğmadan boğmaya kalkan girişimler büyük bir tehlikenin gelmekte olduğunu apaçık ortaya koymaktaydı. Ulusal davayı yetki ile ve büyük bir hassasiyetle ele alan Birinci Büyük Millet Meclisimiz her türlü vatan hainleri ile meşgul olmayı kendisine görev edinmişti. Türkiye’nin düşmanları böylesine bir ortam içinde,Atatürk’ü öldürmekle bu mücadeleye son verileceğine inandılar. Bu inancı gerçekleştirmek için de, o devrin James Bond’u Mustafa Sagir’i görevlendirdiler.
Dünya sinemasında birçok ülke, topraklarında yaşanmayan olayları hayal edip beyaz perdeye aktarırken, bizlerin yeterlilik duygusundan mı kaynaklanır bilinmez, sessiz kalmayı tercih ederiz. Örneğin İstiklâl Savaşı’mızın ilginç bir olayı dile getirilecek olsa, “Vatan, Millet, Sakarya” edebiyatı yapmakla eleştiriye hedef olunur. Mustafa Sagir olayını senaryo haline getirmemde bu duyguların da payı olduğunu itiraf etmeliyim. Senaryonun Kültür Bakanlığı tarafından da destek görmesi, sevindirici bir gelişim olmuştu. Senaryonun kısa öyküsünü sizlerle paylaşmak istedim:
Hindistan’da İngiliz Büyükelçiliği rezidansı. Büyükelçi camdan bahçede oynayan çocukları izlemektedir. İngiliz çocukların yanında siyah saçları ve yöresel giysileriyle Hintli olduğu anlaşılan bir çocuk vardır. Çocuğun kurnaz hareketleri, oyundaki üstünlüğü ve arkadaşlarıyla İngilizce konuşabilmesi Büyükelçinin dikkatini çeker. Büyükelçi, adı Mustafa Sagir olan bu çocuğun ailesiyle konuşarak İngiltere’de eğitim görmesini ister. İngilizlerin o tarihlerde Ortadoğu için kullandıkları casuslar, genelde bu yöntemle yetiştirilmektedir. Aradan yıllar geçmiş, Mustafa Sagir ünlü bir ajan olarak verilen her görevi büyük bir başarıyla sonuçlandırmıştır. Özellikle de Afganistan’da yürüttüğü zorlu operasyon, ülkelerarası istihbarat çevresinde hayranlık yaratmış, “Üstün Kraliyet Madalyası”yla taltif edilerek “Sir” ünvanına lâyık görülmüştür.
Türkiye, Müttefik Kuvvetlerin yoğun işgalini yaşamaktadır. Ankara’da ise Büyük Millet Meclisi’nin etkinliği giderek artmaktadır. Bu durum, İngilizleri yeni plânlar yapmaya zorlar. Mustafa Kemal’in engellenemeyen başarısı, yavaş yavaş dünyanın da ilgisini çekmeye başlamış, bazı devletler Milli Mücadele’ye yardım ellerini uzatmışlardır. Nitekim Fransa İşgal Kuvvetleri içinde yer aldığı halde, Fevkalâde Temsilcisi Franklin Bouillon’u Ankara’ya Mustafa Kemal’le görüşmeye yollamıştır.
İngilizler çözümün Mustafa Kemal’in öldürülmesinde olduğuna karar verirler. Zira ancak O’nun yok edilmesiyle Anadolu harekâtına son verilmesi mümkün olacaktır. Bu işi yapacak tek kişi Mustafa Sagir’dir. Mustafa Sagir İstanbul’a özel bir savaş gemisiyle gönderilir. Burada kendisini Hint Hilâfet Komitesi Temsilcisi olarak tanıtacaktır. Hindistan’ın Ankara’da verilen mücadeleyi heyecanla izlediğini ve bu mücadeleye destek için para ve silâh yardımında bulunacağını yayar. Başlangıç olarak on milyon İngiliz altını teslim edilecektir.
Albay Nelson derhal İstanbul’da Mustafa Sagir’le temas kurar. Mustafa Sagir’le Afganistan Emiri’ninkatlini gerçekleştirmişlerdir. Mustafa Sagir bir yandan İşgal Kuvvetleri istihbarat Subayı Binbaşı Benet, öte yandan Albay Nelson sayesinde İstanbul’daki çevresini genişletmeyi başarır. Öyle ki Ankara ile temasta olan gizli servis MM Grubu elemanlarından Rıza Bey ve Nihal Hanım’la tanışır. Onlar sayesinde Ankara’ya geçme imkânı doğmuştur. Mustafa Kemal’e adım adım yaklaştığı bir gerçektir.
Esasen bir piyano sanatçısı olan Nihal, kadın ruhunun da duygusallığı içinde ülkesine yardım için çırpınan bu Hintli Müslümana yakınlık duyar. Nihal’in Pera Palas’ta verdiği konser bu yakınlığı pekiştirir. Nihal’in çevresiyle ve vatan için çalışan gençlerin desteğiyle İstanbul’da Hint Hilâfet Komitesi’nin bir şubesi kurulur. Nihal Mustafa Sagir’in Milli Mücadele’ye olan katkısına hayrandır.
Öyle ki Ankara’ya Sofya yoluyla gönderilmek istenen Mustafa Sagir’in yanında olma isteğine, arkadaşları karşı koyamaz. Ne var ki trende beklenmeyen bir yolcu vardır: Albay Nelson. Albay Nelson Nihal’in kendisini tanıma kuşkusuyla Mustafa Sagir’den onu öldürmesini ister. Sofya seyahati Türkiye’ye karşı oynanan oyunların ortaya çıkması yanında, bir cinayetler zincirine dönüşecektir. Mustafa Sagir İstanbul’a dönmek zorunda kalır.
İstanbul’dakiler Mustafa Sagir’in Ankara’ya geçmesi için daha yoğun bir çaba içine girerler. “Bahri Cedid” vapurunun kaptanıyla konuşulur. Bu arada Mustafa Sagir İngilizlerle buluşmuş ve kendilerine Ankara’dan düzenli raporlar yollayacağını bildirmiştir. Arap harfleriyle yazılan mektupların eczalı bir suya batırılmasıyla altından İngilizce raporlar çıkacaktır. Bu yöntem Türkler tarafından bilinmediğinden, haberleş-menin güvenliği kesindir.
Mustafa Sagir Ankara’da Hürriyet Oteli’ne yerleşmiştir. Hemen temaslara başlar. Yunus Nadi Bey’le özel konuşmaları olur. Anlattıkları dinleyenlere mutluluk vermektedir. Yokluk içinde canlarını ortaya koyarak mücadele veren insanların kalplerini kazanmayı başarmıştır. Bu başarısını eczalı mektuplarıyla İstanbul’daki İngilizlere düzenli bir şekilde yollar.
Ankara’ya gelişinin dördüncü günü Dahiliye Bakanı Adnan Bey tarafından Otel’den alınmış ve Mustafa Kemal Paşa’nın karşısına çıkarılmıştır. Paşa’ya aynı coşkuyla Hint Hilâfet Komitesi’nin yardımlarından söz eder. Başlangıç olarak on milyon İngiliz altını verilecektir. Ancak ne var ki, o güne dek bu bağış vaadleri karşısında heyecana boğulan insanların çoşkusu Paşa’da yoktur. Paşa’nın donukluğu Mustafa Sagir’i ürpertir. Konuşma sona ermiştir. İçerdekiler odayı terk ederken kapıdan çıkmakta olan Dahiliye Vekili Adnan Bey’i Mustafa Kemal yanına çağırarak, “ Bu adam casus !” der.
Ulu önderin bu teşhisinden sonra ünlü casusun Ankara’daki günleri kararmaya başlar. Önce bu durumdan sıkılır. Daha sonra sıkıntısı kuşkuya dönüşür ve giderek korku içine düşer. Bir an önce bu girdaptan kurtulmalı, her şeyi yüzüstü bırakıp İstanbul’a dönmelidir. Ancak defalarca istediği randevu kendisine bir türlü verilmez.
Randevunun verildiği gün ise bir kâbustur. Adliye Vekili Adnan Bey’in odasına alındığı an, korktuğunun başına geleceğini anlamıştır. Odaya hiç beklemediği iki kişi alınır. Bunlardan biri Rıza Bey, diğeri ise Nihal Hanım’dır. Nihal Hanım’ın ölmediğini, hayatta olduğunu görünce, bir şeyler söylemeye çalışır. Ancak hemen ardından İstanbul’a yolladığı eczalı mektupların deşifre edilmiş haliyle önüne konması, artık her şeyin bittiğini ortaya koymaktadır.
İdam sehpası Ankara’da Karaoğlan Meydanı’na kurulmuştur. Mustafa Sagir İstiklâl Mahkemesi’nin ölüme mahkûm ettiği ilk ve son yabancı adam olarak tarihe geçecektir.
——————————————————————
THE SPY ASSIGNED TO KILL ATATURK
It must be the years while I was on 10th class of Saint-Benoît Franch High School. While we were coming back home in the afternoon after going out of the school, we used to walk from Karaköy to Eminönü; and take Scutari boat. Naturally, Galata Bridge was being passed while we were going to Eminönü from Karaköy. There was places under the bridge exhibiting books; we used to stop in front of them, and can’t help but to look the books. The interesting book named “Mustafa Sagir” issued in 1955 by Murat Sertoğlu’s Güven Basım ve Yayınevi is still in my hand as a commemorate of those days. Even if the year I mentioned was 1966, the book with issue 1955 used to be ranked quite old for us. It had attracted my interest too much. I had listened too much things from also my father who had participated in our Independence War. Mustafa Sagir Olayı of Prof. Esat Arslan, Feridun Kandemir, Yaşar Akyol, Sabiha Gökçen had been presented for the readers under the signature of Sabahattin Özel by Derlem Yayınları, in 2009.
Mustafa Sagir Olayı is an interesting event within the establishment phase of our Republic. There have been miserable who cannot conceive to this struggle of Turkish Nation conducting the Full Independence and Freedom struggle in great self-devotions, poverties, deprivations; and who cannot comprehend the philosophy of motherland integrity which is lying at the background of this holy struggle. Fatwas given by the order of the Palace, the riots from place to place, attempts aiming to struggle our unborn army were presenting that a great danger is coming. Our First Grand National Assembly dealing with the national problem with power and a great precision had taken it as its duty to deal with all kind of traitors. In such an environment, Turkey’s enemies believed that they will be able to terminate this struggle by killing Atatürk. In order to reach to this believe, they set on Mustafa Sagir who was James Bond of that period.
We prefer to be in silent while a lot of countries are imagining the events that had not been experienced in their own country and transferring on the motion picture screen in the World Cinema, it is not known whether it is due to our competency feeling. For example, whenever an interesting event of our Independence War will be spoken out, we become the target of criticism of making Motherland, Nation, Sakarya” literature. I must admit that these feelings also have a share me to make Mustafa Sagir event a scenario. The fact that the scenario was supported by also Ministry of Culture had been a pleasing development. I wanted to share with you the short story of the scenario.
In India, British Embassy residence. The ambassador is looking out of the window and watching the children playing in the garden. There is also a child who is understood, from his black hairs and traditional wearings, that he is Indian near the British children. Child’s shrewd movements, superiority in the play and being able to speak English with his friends attracts Ambassador’s attention. The Ambassador speaks to the family of this child whose name is Mustafa Sagir; and asks that child to have education in England. The spys used by Britishs for Middle East on that dates were being trained with this way in general. Many many years past and Mustafa Sagir as a famous spy accomplished all of the duties assigned for him with a great success. In particular, difficult operation he conducted in Afghanistan created admiration in international intelligence environment; he had been awarded with Superior Royal Medal; and was deemed in worthy of title “Sir”.
Turkey was living intensive occupation of Allied Forces. As for in Ankara, Turkish Grand National Assembly’s strength is rapidly growing. This situation forces Britishs to make new plans. Mustafa Kemal’s unpreventable success started to attract World’s attention step by step; and some of the states gave their helping hands to the National Struggle. In fact, France sent Franklin Bouillon who is France’s Extraordinary Delegate to Ankara in order him to speak to Mustafa Kemal, although France takes place in Occupation Forces.
Britishs solution decided that the solution is to kill Mustafa Kemal. Because, terminating of Anatolia movement will be possible upon the fact that Mustafa Kemal is killed only. The sole person to do this is Mustafa Sagir. Mustafa Sagir is sent to Istanbul with a special war ship. Here, he will introduce himself as Representative of Indian Caliphate Committee. He spreads that India emotionally follows the struggle in Ankara and will provide financial help and arms aid. Preliminarily, Ten Millions of British Golden will be supplied.
Colonel Nelson immediately contacts to Mustafa Sagir in Istanbul. They had killed Afghanistan Emir together with Mustafa Sagir. Mustafa Sagir achieves to expand his environment in Istanbul thanks to, in one hand, Occupation Forces Intelligence Officer Major Benet, and on the other hand, Colonel Nelson So that, he meets to Rıza Bey and Nihal Hanım who are members of MM Group which is a secret service in contact to Ankara. Thanks to them he could pass to Ankara. It was a real that he was approaching to Mustafa Kemal, step-by-step.
In fact, Nihal, who is a piano artist, feels sympathy, in her sensuality of woman sprit, for this Indian Muslim who is in struggle of helping her country. The concert by Nihal in Pera Palas reinforces this sympathy. A branch of Indian Caliphate Committee is established in Istanbul thanks to the Nihal’s environment and support of youths who work for motherland. Nihal is fan of the contribution of Mustafa Sagir to the National Struggle.
So that, her friends cannot resist to her desire of being together with Mustafa Sagir who will be sent to Ankara via Sofia. However, there is an unexpected passenger in the train: Colonel Nelson. Colonel Nelson, who is in doubt of Nihal knows him, wants Mustafa Sagir to kill her. This Sofia travel will be transformed into a murders chain as well as the plays played against Turkey come in sight. Mustafa Sagir had to come back to Istanbul.
Those in Istanbul start a more intense effort for the fact that Mustafa Sagir passes to Ankara. Captain of “Bahri Cedid” boat is spoken to. By the way, Mustafa Sagir had met with Britishs; and declared that he will send regular reports to them from Ankara. Upon the letters written in Arabic letters are sinked into a medicated water, the reports in English will arise from the background. The security of the communication is exact because of this method was not known by Turks.
Mustafa Sagir check into Hurriyet Hotel in Ankara. He immediately starts to contacts. He has private conversations to Yunus Nadi Bey. Those what he told give happiness for listeners. He achieved to win hearts of the people who struggle in poverty by putting their lives at stake. He sends, regularly, his this achieve to Britishs in Istanbul through his letters with chemicals.
On the fourth day of his coming to Ankara, he was taken from the hotel by Internal Affairs Minister Adnan Bey; and brought to Mustafa Kemal Pasha. He, in the same great enthusiasm, mentions to Pasha about the aids of Indian Caliphate Committee. As preliminarily, Ten Millions of British Goldens will be supplied. However, there was not any enthusiasm at Pasha although a lot of people had got excited against the promissory aids up to date. Pasha’s inanimation chills Mustafa Sagir. Conversation has ended. While those inside are leaving the room, Mustafa Kemal calls Internal Affairs Minister Adnan Bey neat him and says: “This man is spy!”
After this finding of the Great Leader, the days of the famous spy in Ankara starts darker. First, he gets bored from this situation. Later, his boring transforms into suspicion and he falls into fear day by day. He must immediately be rid of this swirl; and turn back to Istanbul by leave everything unfinished. But, he could not have the appointment although he demanded a lot of times.
As for the day is a nightmare on which the appointment had been given. He has understood that he will experience what he fears while he is entering into Minister of Justice Adnan Bey’s room. Two people who were not expected by him are taken into the room. One of them is Rıza Bey and the other one is Nihal Hanım. He tries to say something when he saw that Nihal Hanım was not dead and in life. However, immediately after the fact that the chemical letters he sent to Istanbul are put before him as their deciphered situation exhibits that everything ended.
The gallows was installed on Karaoğlan Square in Ankara. Mustafa Sagir will pass into history as the first and the last foreign man who was sentenced to death by the Independence Court.
