Evet, İsrail sanırım Türk basınında ve toplumunda en fazla kullanılan, yazılan ve işitilen sözcük olmuştur; özellikle son 10 yıl içinde. Bu konuda ciddi bir araştırma yapılırsa yanılmadığım kesinlik kazanır sanırım. Bu nedenle İsrail’de yapılacak olan seçimlerin de Türk okurunu ilgilendireceğini ve çok konuşulan, tartışılan bu ülke siyasetinde kimlerin bulunduğunu ve bu seçimlerde kimlerin ne gibi şans ve beklentileri olabileceğini sunmak yanlış olmayacaktır.
İsrail Parlamentosu’nun adı KNESSET ve 120 sandalyeden müteşekkildir.
Bu seçimler İsrail’in, kurulu olan, 1948’den bu yana gerçekleştirilecek 19. seçim dönemidir.
18 yaşını dolduran her İsrail vatandaşı seçme hakkına sahiptir.
21 yaşını dolduran her İsrail vatandaşı da seçilme hakkına sahiptir.
İsrail’de seçim barajı var mı? Evet, var ancak sadece %2’dir.
İsrail’de SECSYS var mı? Yok. Her parti aldığı oy yüzdesi kadar Parlamento’da temsil edilir. Nispi seçim sistemi.
Önce İsrail seçimlerindeki siyasi partiler hakkında kısa bilgiler vereyim.
2013 İsrail seçimlerine toplam 32 parti katılıyor.
Partilerin isimleri ve liderleri şöyle:
LİKUD BEYTENU Binyamin Natanyahu + Avigdor Liberman
HAAVODA Şeli Yehimoviç
HATNUA Tsipi Livni
ŞAS Eli Yişay
YEŞ ATİD Yair Lapid
HABAYİT HAYEHUDİ Naftali Bennett
YAHADUT HATORA Yaakov Leizman
KADİMA Şaul Mofaz
MERETZ Zehava Galon
AMŞALEM Hayim Amsalem
RAAM-TAAL İbrahim Sarsur + Ahmed Tibi
HADAŞ Muhammad Barake
HAİSRAELİM David Kon
BALAD Cemal Zahalka
OTSMA LE YISRAEL Michael Ben Ari + Arie Eldad
Evet, size sadece Parlamento’ya girme ihtimali olduğuna inandığım 15 partinin ismini verdim. Diğer partilerden Parlamento’ya giren olursa seçim sonrası öğrenirsiniz; bu yazıda sizi meşgul etmeyi doğru bulmuyorum.
İsterseniz kısaca partilerin renkleri ve siyasi görüşleri hakkında kısa bilgiler vereyim.
LİKUD BEYTENU
Kurucusu efsanevi lider Menahem Begin olup, ortanın sağında duran ve milliyetçi bir partidir. Seçimlerden önce Dış İşleri Bakanlığı görevinde bulunan ve istifa eden Avigdor Liberman’ın partisi İsrael Beytenu ile birleşerek bu ismi aldı. Lideri ise adından gerek Türkiye’de gerekse dünya basınında oldukça söz ettiren Binjamin Natanyahu ‘dur. (Natanyahu, kelime anlamı ile HÜDAVERDİ, ‘Allah verdi’ anlamına gelir.)
Bu seçimlerin de tartışmasız galibi olarak görülüyor ve en az 35-45 arası milletvekili kazanacağı, kamuoyu araştırmalarında söylenmektedir.
Genel politikası Filistinliler ile iki devlet, iki millet yan yana ama ayrı ayrı olarak belirlenmiştir. Filistinlilerin İsrail’in güvenliğini tehdit edebilecek bir askeri gücü olmasını kabul etmemektedir.
Ayrıca barış sürecinin başlaması için masaya karşılıklı ve aracısız hem de önkoşulsuz oturulmasını istemektedir. Filistinliler bunu kabul ederlerse Natanyahu barış için düğmeye basmaktan geri kalmayacağını söylüyor.
Nükleer İran’a karşı ve İsrail’in kendini savunma hakkı olduğundan dem vurarak aba altından sopa göstermektedir.
Ekonomi konusunda ise çok kötü olmamakla beraber, her hükümet liderinin olduğu kadar onun da sıkıntıları var ve herkesi memnun etmesi mümkün değil.
Ortağı Liberman ise çok yakın bir çizgide olmasına rağmen özellikle dış siyasette daha açık sözlü ve hakkını daha fazla arar bir görüntü vermektedir. Liberman’ın istifası ile Alçak İskemle olayının kahramanı Danny Ayalon önümüzdeki parlamento seçimlerine Liberman’ın kararı ile sokulmayacak olmasına rağmen, Natanyahu’nun kendisine seçimlere kadar Bakanlığın yönetimini vermiş olmasını, ben çok manidar buluyor ve ‘bakalım ne olacak?’ diyorum.
HAAVODA
İsrail’in en eski partisi ve ağırlıklı olarak SOL görüşlü sosyalist bir ideoloji partisidir ancak bugünlerde merkez – orta bir siyaset gütmektedir. Uzun süre parti liderliğinde bulunan Ehud Barak, liderliği kaptırdıktan sonra partiden ayrıldı ve kendi partisini kurdu ancak Bulut Sütunu operasyonu akabinde ise siyaseti bıraktığını ve seçimlere katılmayacağını beyan etti.
Parti lideri Şeli Yehimoviç eski radyocu ve gazeteci olup, solun son temsilcilerindendir ve Likud karşıtı olarak ün yapmıştır. Liberman’a taban tabana zıt olmasına karşı ilk fırsatta koalisyona girmek için can attığı bellidir.
Genel siyasetinde aslında Likud’tan çok büyük farklılıklar olmasa da varmış gibi göstermekte uzmandır. Hani ‘bekara karı boşamak kolay’ derler ya, işte o cinsten.
Özellikle ekonomik konularda her şeyi ucuza ve bedavaya vereceğini iddia etmesine rağmen kimseyi de inandıramamaktadır.
Parti eskileri arasında Şimon Peres ve rahmetli Yitshak Rabin vardı. Parti sevenleri, partinin o günlerini mumla aramaktadırlar.
HATNUA
Parti daha bir ay önce kuruldu. Merkez parti olarak İsrail siyasetinde yerini alacaktır. Liderliği, Kadima Partisi’ndeki liderliğini kaybederek istifa eden Tsipi Livni yapmakta ve çok fazla umut vermemekle birlikte 7-11 arası milletvekili alabileceği öngörülmektedir.
Genel çizgisi Likud ile çok farklı olmamakla birlikte, Filistinliler ile daha yumuşak bir lisanla konuşulmasından yana olduğunu iddia ediyor. Halbuki, Olmert liderliğindeki Kadima Partisi hükümetinde Bayan Livni, Dökme Kurşun Operasyonu’nda Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı idi.
ŞAS
Dincilerin vazgeçilmez partisi. Diğer partilerden farklı olarak iki lideri var. Biri değişmez ruhani lideri OVADYA YOSEF ve diğeri ise siyasi parti lideri Eli Yişay. Bu kez seçimlere partinin eski lideri Arie Deeri de katılıyor ve Eli Yişay ile partiyi beraber yönetecekler. Yakında bir kavga çıkabilir yani.
Dinci, belki de dindar demek lazım bir parti olmasına rağmen Filistinliler ile barış konusunda olumsuz tavırlar içinde değiller. Denebilir ki, toplumun dar gelirli kesimlerine en fazla ilgi ve destek gösteren partidir ve sosyal çalışmaları oldukça kuvvetlidir. Evlere kömür hariç her türlü yardımı gönderiyorlar. AKP, sanırım bunlardan örnek aldı. Her Cuma günü ihtiyaç sahibi ailelere koliler dolusu gıda yardımı yapılır ve bu aileler de oylarını bu partiden eksik etmezler. Tipik tarikat partisidir. Her seçimde 11-12 milletvekili garantidir. Şaşmaz seçmeni vardır.
HABAYİT HAYEHUDİ
Lideri Naftali Bennet en genç parti lideri olup, milli – dindar bir partinin liderliğini yapmaktadır. İsrael Beytenu, Kippa Sruga (Örgülü kippa-takke) giyen, hem milliyetçi hem de dindar kesimin temsilcileridir. Yerleşimci olarak adlandırılan ve Yehuda ve Shomron bölgesinde yaşayan İsraillilerin bu akımdan olduğunu söylemek yanlış olmaz. Koyu dindarlara (Haredimler) göre çok daha normal olup, askerlik görevini yerine getirirler ve İsrail devletinin en sadık vatandaşlarıdır. Bu seçimlerde 10 civarı milletvekili çıkartacağı sanılmaktadır.
YAHADUT HATORA
Lideri Yaakov Leizman 5 milletvekili ile hali hazırda Natanyahu hükümet ortağıdır. Aşkenaz Yahudilerinin dindar partisi olarak sürekli 5 milletvekili çıkartan standart bir çizgisi vardır ve Sağlık Bakanlığı Bakan Yardımcısı görevindedir. Bu seçimlerde de benzer bir sonuç alması beklenmektedir.
KADİMA
Lideri, eski Savunma Bakanı ve eski Genel Kurmay Başkanı olan Şaul Mofaz 5 hafta süregelen bir koalisyon ortaklığı sonucunda Natanyahu Hükümetinden çekildi ve oyun dışı kaldı. Bu seçimlerde Parlamento dışı kalacağı iddia edilmekte ve kamuoyu araştırmalarında alacağı milletvekili sayısı hep 0 (yazı ile sıfır) olarak belirtilmektedir.
Kadima Partisini, halen bitkisel hayatta olan Ariel Şaron kurmuştu. Olmert seçim kazanmış ancak Tsipi Livni koalisyona girmeyerek partinin bu hale gelmesinin ilk adımını atmıştır.
MERETZ
İsrail’in en uzun soluklu aşırı sol partisidir. Şu andaki lideri Zehava Galon olup 3-5 milletvekili çıkartma ihtimali mevcuttur. Siyasi yelpazenin en solunda olması nedeni ile sosyal adalet ve eğitim konularında oldukça hassas bir siyasetleri var. Ermeni meselesinin İsrail parlamentosunda görüşülmesinin bayraktarlığını yapan partidir aynı zamanda.
AMŞALEM
Rav Hayim Amsalem tarafından bir kaç ay önce kurulmuş yeni ve din ağırlıklı bir partidir. Şansının ne olup olmayacağı meçhuldür. Muhtemelen sadece kendisi Parlamento’ya girebilirse bile başarıdır. Belli de olmaz; siyaset sahası çok kaygandır.
RAAM-TAAL
İsrail siyasi haritasının değişmez ve uzun süredir Parlamento’sunda bulunan İsrailli Arap azınlığı temsil eden partilerden biridir. Her seçimde 3-4 milletvekili ile Parlamento’da varlıklarını sürdürmektedirler. Sağ partilerin sürekli tepkisini çekmelerinin en önemli sebebi ise parti liderlerinden Dr. Ahmed Tibi’nin İsrail Parlamentosu Milletvekili iken Arafat’ın Baş Danışmalığını ve hali hazırda da El Fetih grubunun danışmanlığını ve bayraktarlığını yapmasıdır. Parti Lideri İbrahim Sarsur’un Tibi bir şey olur da siyaset dışı bırakılacak olursa emanetçi durumunda olduğunu düşünürüm hep. İsrail siyaseti halen emanetçi nedir pek bilmez. Tibi’nin de pek siyaset dışı bırakılacağı yok sanırım. Bu durum İsrail demokrasisinin reklamını yapmaya da yaramıyor değil hani…
HADAŞ
Sol uçtaki Arap-Yahudi partisidir ve lideri Muhammad Barake’dir. İsrailliler ile Arapların ortak olduğu bir devletin bayraktarlığını yaparken demografik çoğunluğun ilerde İsrail devletini tehdit eder hale geleceğini söylemekten de kaçınmamaktadırlar.
HAİSRAELİM
Yeni bir parti ve İsrailliler anlamına gelen ismi ile ilginç bir atılım yaparak 2 veya 3 milletvekili çıkartabileceği de söylenmektedir. Seçim sonunda sonuçlar bize öğretecektir.
OTSMA LE YISRAEL
Parti yeni ama kişiler eski. İsrail siyasi haritasının en sağında da diyebiliriz. Hatta ırkçılığa kaçabilecek söylemleri nedeni ile seçim dışı bırakılması bile gündeme geldi ama son anda demokrasinin zedelenmemesi için seçimlere girmesine izin verildi. Aşırı sağcı olarak bilinen parti liderleri Michael Ben Ari ile Arie Eldad herhalde Parlamento’daki yerlerini alacaklardır.
BALAD
İsrail Parlamentosu’nun en fazla tartışılan partisi olup şimdiye kadar vatandaşlıktan çıkartılan ilk parlamenter de bu partiden yetişmiştir. Vatandaşlıktan atılan parti lideri Azmi Bişara Suriye casusu olarak tespit edildi ve kendisi de bir daha İsrail’e dönmedi.
Bu seçim döneminde de parti üyesi ve İsrail Parlamentosu Milletvekili olan Mavi Marmara yolcusu HANAN ZUABİ seçim dışı bırakıldı. Buna rağmen partinin bir kaç parlamenter ile temsil edileceğini düşünüyorum. Parti lideri, Cemal Zahalka.
Aşağıdaki kamuoyu araştırmalarından da anlayabileceğimiz üzere bu seçimden birinci ve güçlü parti olarak LİKUD+BEYTENU, yani Natanyahu+Liberman bileşik listesinin çıkacağı neredeyse kesinlik kazanmaktadır.
120 sandalyenin yaklaşık 40’ı yani Parlamento’nun üçte birini alacaktır ve hükümet kurma görevi Cumhurbaşkanı Peres tarafından kendisine verilecektir muhtemelen.
Evet, birinci parti olarak çıkacaktır ama her zaman olduğu gibi bu rakam tek başına iktidar olmasına yetmemektedir. Hükümet olmak için en az 61 sandalye gerekiyor.
İsrail siyaseti neredeyse her seçim sonrası bir koalisyon hükümeti kurmaya muvaffak olmuştur; bu kez de olacağından kuşku yoktur. Ortaklıklar daima verimlilik getirmiştir. Seçilenlere tabii, halktan söz etmiyorum.
Muhtemel ortaklar ise tartışmasız ŞAS Partisi 10-11 milletvekiliyle, Yahadut Haroa 5-6 milletvekili, Otsma Yisrael ve belki Habayit Hayehudi demek geliyorsa da içimden, son haftalarda Likud Partisi bu partiyi oldukça yıpratabilecek bir saldırı içindedir. Parti Lideri Naftali Bennett’in ‘yerleşim birimlerinden, Yahudileri evlerinden atamam’ sözü askeri kanat tarafından şiddetle eleştirilirken, askerlerin komutlara itirazı körüklediği iddiası ile eleştirilere maruz kalmıştır. Ağırlıkla da Likud cephesinden gelen bu itirazlar sanki muhtemel bir koalisyonun önünü tıkar anlamdadır. Ama politika çok kaygandır. Her şey olabilir.
Livni ve Yeş Atid Partilerinin, koalisyonun doğal ortakları olması halinde ise güçlü ve geniş tabanlı bir hükümet kurulabilir tabii ama bu Natanyahu’nun hareket kabiliyetini kısıtlayacaktır.
Buna rağmen İsrail siyasetinin temel taşlarının yerinden oynayacağına ben şahsen inanmıyorum.
İsrail siyasetçilerini bekleyen sorunlar ise herhangi bir başka ülkedekinden az olmamakla beraber artısı da var.
Filistin sorununa çare bulmak.
İsrail sınırlarını tespit etmek.
‘İran ve Nükleer bir İran ile mi yaşamak yoksa muhtemel bir savaş mı var?’ sorusuna cevap vermek.
İsrail ekonomisi ve dar gelirlilerin geçim derdine çare bulmak.
Türkiye ile uzlaşmak.
Evet, bu en sondaki sorun ama halkın geneli bu uzlaşmayı istiyor ve gayet iyi biliyor ki bu sadece İsrailli siyasilerin isteği ile yapılabilecek bir konu değildir.
Bakalım seçim nasıl sonuçlanacak?
İSRAİL ve TÜRKİYE SEÇİM ve SİYASİ ALANDA NE KADAR BENZER?
Aslına bakarsanız iki ülkem seçim sistemlerini kıyaslamadan önce birbirlerine ne kadar benzediklerini anlamak için bir kaç saat çarşı pazar dolaşmak yeter de artar bile.
Seçim sistemi ve siyasiler arasında belirgin farklılıklar olmasına rağmen esasta aynen Osmanlı Bankası reklamları gibi (yaşı tutanlar bilir herhalde ) ‘’ Yok aslında birbirimizden farkımız ama biz Osmanlı Bankasıyız ‘’ cinsinden bir durum mevcuttur.
Özellikle son yıllarda İsrail’in kuruluşunda pek görülmeyen siyasilerin yolsuzluklar ile tutuklanması yargılanıp hüküm giymeleri hatta Cumhurbaşkanı Moşe Katsav’ın taciz ve tecavüz suçları nedeni ile hapsedilmesi İsrail demokrasisi ve yargı sistemi açısından her ne kadar onur verici ise de (buna züğürt tesellisi de diyebiliriz) hapse atılan bakan ve sorgulanan başbakanlara baktıkça da bazı değerlerin ne hale geldiğini görerek rahatsız olmuyorum dersem yalan olur.
Bu durum henüz Türkiye’de çok yaygın değil yani her ne kadar hapishaneler basın mensupları ve Generaller ile dolu olsa da henüz yargılanan bakanlar ve siyasiler görülmüyor. Buna ‘çok şükür’ mü demek yoksa ‘o da olur’ mu demek lazım, çözemedim tabii.
Gelelim seçim sistemleri arasındaki kıyaslamalara:
İSRAİL TÜRKİYE
Parlamenter sayısı 120 550
Baraj Oranı %2 %10
Seçim sistemi D’hont (Nispi) D’hont (Nispi)
Kaçıncı seçim dönemi 19. Parlamento 23. Parlamento
Kaçıncı Hükümet 33. Hükümet 61. Hükümet
Bakanlık Sayısı 27 Bakan 25 Bakan
Bu arada Gazzeli bir dostumun anlattığı bir fıkra/anekdot ile kapatalım isterseniz.
Arafat Gazze’ye geldiğinde elinden geldiğince geniş tabanlı bir hükümet kurmuş ve en yakın dostlarından birine Donanma Bakanlığı vererek kendisini onurlandırmıştı.
Adam büyük sevinçle evine gelmiş, eşine ve çocuklarına sevinçli haberi müjdelemişti.
En büyük ve akıllı oğlu; “Baba, iyi de Gazze’de donanma yok ki. Nasıl oluyor da sen olmayan donanmanın bakanı oldun?” diye soruvermiş.
Adam öyle kalakalmış ama demiş; “Abu Ammar (Arafat) ne yaptığını bilir” ve geçiştirmiş, bozulduğunu çaktırmamaya çalışırken.
Sabahına, soluğu Arafat’ın yanında almış. “Yahu”, demiş “Yasin, beni Donanma Bakanı yaptın. Sağol, ama bizde donanma yok ki! Nasıl olacak?” demiş.
“Yahu sen de ne telaş ediyorsun?” demiş Arafat. “Abdul Karim Abu Salah’ı da Adalet Bakanı yaptım ama sormuyorsun burada adalet var mı diye. Sen işine bak; zamanla olur”, demiş.
Hani bu fıkra mı hakikat mi bilmiyorum ama bunu bana Gazzeli bir dostum anlattı. Bana, “Filistinlilere gıcıktır; bu yüzden anlattı” demeyin lütfen…
HABER REVİZYON DERGİSİ OCAK 2013